BERTHA GRAF, Η "ΚΑΤΑΣΚΟΠΟΣ" ΠΟΥ ΜΑΣ ΑΓΑΠΗΣΕ!

Bertha Graf (1891 Gais, Ελβετία-1943 Παρνασσός, Ελλάδα)

Η Μπέρτα, όπως την ήξεραν και την φώναζαν οι ντόπιοι, εγκαταστάθηκε στους Δελφούς λίγα χρόνια πριν την έναρξη του Β' παγκόσμιου πολέμου, γύρω στο 1936.

Ηταν μια γερμανόφωνη Ελβετίδα που: “Κάποια απογοήτευση στην πατρίδα της την έκανε να ζητήσει στα ταξίδια τη λησμονιά. Εφτασε στους Δελφούς με ένα καραβάνι περιηγητών και τόσο την μάγεψε το αφάνταστο μεγαλείο του τοπίου που είπε: - Εδώ θα περάσω την υπόλοιπη ζωή μου”. (Αφήγηση Αντιγόνης Θρεψιάδη, Νέα Εστία, 1966)

Το σπίτι όπου φιλοξενούνταν ήταν αυτό του αρχαιολόγου Βάντερπουλ (σήμερα ανήκει στην οικογένεια Εβερτ), στην δυτική άκρη της πόλης, εκεί όπου βρίσκεται και σήμερα – πάνω απο το ξενοδοχείο Αμαλία.

Η ίδια ήταν ένα καλλιεργημένο άτομο και ιδιαίτερα κοινωνική, πράγμα που την βοήθησε να έχει άριστες σχέσεις με τους κατοίκους. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό...

Με δικές της ενέργειες ,όσοι απο τους ντόπιους ήθελαν, προμηθεύτηκαν τα λεγόμενα καραμάνικα πρόβατα. Μια ιδιαίτερα παραγωγική ράτσα, με καταγωγή απο την κεντρική Τουρκία, που έφερε απο το νησί της Χίου.

Επίσης ήταν αυτή που, πάλι για όσους το ήθελαν και είχαν ερωτηθεί πριν, έφερε στους Δελφούς λευκά κουνέλια, μεγαλόσωμα, με πολύ και καλό κρέας, που οι κάτοικοι για πρώτη φορά έβλεπαν.

Τόσο τα πρόβατα όσο και τα κουνέλια δίνονταν δωρεάν και με δικά της έξοδα αγοράς και μεταφοράς.

Ακόμα, είχε οργανώσει ομάδες μαθητών στους οποίους έκανε μαθήματα ζωγραφικής έχοντας στη διάθεσή τους όλα τα απαραίτητα, και δυσεύρετα για εκείνη την εποχή, εφόδια όπως μολύβια,μπογιές, νερομπογιές, χαρτική ύλη για κάθε είδος σχεδίου, κλπ. Τα καλύτερα έργα των παιδιών ήταν κρεμασμένα στην σάλα του σπιτιού της.

Μια άλλη προσφορά της στους νέους των Δελφών ήταν τα μαθήματα σηροτροφίας με εκτροφή μεταξοσκωλήκων στην πράξη. Με την έναρξη του πολέμου, όσα απο τα παιδιά ασχολούνταν, είχαν απο περίπου 100 κουκούλια μεταξιού το ένα, όμως, δεν μπόρεσαν να τα προωθήσουν για επεξεργασία γιατί ο πόλεμος υποχρέωσε σε άλλες προτεραιότητες και φυσικά το εγχείρημα έληξε άδοξα.

Είχε παρατηρήσει πως τα παιδιά των Δελφών δεν έτρωγαν φρούτα και ζήτησε απο την αρχαιολογική υπηρεσία ένα απόμερο κομμάτι του αρχαιολογικού χώρου για να δημιουργήσει oπωρώνα, όμως το αίτημα της τελικά δεν εγκρίθηκε απο το υπουργείο.

Σε Ελληνες φίλους της περιέγραφε με πολύ αγάπη πως προσπαθούσε να μάθει τρόπους τους μαθητές και επίσης να αποφεύγουν τα ψέμματα και τις κλοπές. Παρ' όλα αυτά, τον πρώτο καιρό, τα παιδιά, της είχαν αφαιρέσει τα περισσότερα ασημένια κουταλάκια που τους έδινε γλυκό!

Είναι γνωστές, επίσης, οι ιατρικές της συμβουλές και βοήθεια στους κατοίκους τόσο πριν απο τον πόλεμο όσο και στα πρώτα χρόνια της γερμανοϊταλικής κατοχής. Στα αρχεία της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής γίνεται λόγος για την φιλάνθρωπη δράση της, την περίοδο της κατοχής, σε θέματα ιατρικής περίθαλψης, με φάρμακα που έστελνε απο την Ελβετία ο γιατρός αδελφός της.

Πολλές φορές είχε παρέμβει στις δυνάμεις κατοχής για να επιστραφούν στους ιδιοκτήτες τους ζώα που είχαν επιταχθεί τόσο στους Δελφούς όσο και στην Αμφισσα ή ασχολούνταν με θέματα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού ο οποίος παρά την ενεργή δράση της, την συμμετοχή της σε συσσίτια και παρ' όλες τις ανθρωπιστικές προσπάθειες που κατέβαλε είχε αρνηθεί να την πιστοποιήσει σαν αντιπρόσωπό του, πράγμα που τελικά της κόστισε.

Η Γκράφ υπήρξε πρωταγωνίστρια σε ένα περιστατικό όπου γλύτωσε κατοίκους απο την εκτέλεση και που πιθανόν έσωσε τους Δελφούς απο το να έχουν την “τύχη” που είχαν το Δίστομο και τα Καλάβρυτα.

Κάποιο πρωινό, ένας Γερμανός στρατιώτης βρέθηκε σκοτωμένος έξω απο το σχολείο. Αμεσα ο Γερμανός διοικητής διέταξε όλους τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στην πλατεία του χωριού, άγνωστο με τι προθέσεις. Ισως, αν κάποιος δεν ομολογούσε ή δεν κατονόμαζε τον δράστη ή τους δράστες να προχωρούσε στα χειρότερα..

Τότε εμφανίστηκε η Γκράφ και δήλωσε στον Γερμανό αξιωματικό πως ήξερε τους ενόχους και πως αυτοί ήταν οι αντάρτες και όχι κάποιος απο τους κατοίκους. Ετσι τελείωσε το θέμα, με τους Γερμανούς να πείθονται απο μια ομόγλωσσή τους “κάτοικο” των Δελφών.

Η ιστορία αυτή όμως, πιστεύεται πως λειτούργησε και εναντίον της γιατί απο την μια πλευρά Γερμανοί και Ιταλοί και απο την άλλη οι αντάρτες, που είχαν αρχίσει να οργανώνονται ,απο το 1942, σε τμήματα, έβλεπαν με καχυποψία μια αλλοδαπή να βρίσκεται συνεχώς μπροστά τους.

Κάποιο βράδυ η Γκράφ ξύπνησε απο θορύβους στο σπίτι της. Είχαν εισβάλει οι αντάρτες και της ζήτησαν να τους ακολουθήσει γιατί είχαν καταγγελίες πως ήταν κατάσκοπος. Την έσωσαν οι ντόπιοι που εξήγησαν ποιά ήταν και τι έχει κάνει για τον τόπο, έτσι ώστε ο επικεφαλής τους αναγκάστηκε να ζητήσει συγγνώμη και να επίστρέψει λίγες μέρες αργότερα παραδίδοντάς της έγγραφο έπαινο απο τον αρχηγό του, για την προσφορά της στους Ελληνες και κυρίως στους κατοίκους των Δελφών και της Αμφισσας.

Οι ομάδες των ανταρτών όμως μετακινούνταν απο μια περιοχή στην άλλη. Ετσι λοιπόν, λιγό καιρό μετά – και ίσως μετά απο νέα καταγγελία- μια άλλη ομάδα ανταρτών αναζήτησε την ξένη κατάσκοπο που έμενε στους Δελφούς.

Αυτή την φορά πιάστηκε αιχμάλωτη και ακολούθησε τους αντάρτες στην πεζοπορία τους μέχρι το Καρπενήσι όπου ήταν το αρχηγείο της Στερεάς. Κρατήθηκε μέχρι να εξακριβωθούν οι κατηγορίες και να μάθουν για δεύτερη φορά την αλήθεια, αλλά τότε ήταν πλέον αργά.

Στις 4 Αυγούστου οι Γερμανοί έκαψαν το Καρπενήσι και οι κάτοικοι έφυγαν ακολουθώντας τους αντάρτες που πήραν μαζί τους και την Γκράφ.*

Οπως εξομολογήθηκε στην Αντιγόνη Θρεψιάδη -φίλη της και σύζυγο του εφόρου αρχαιοτήτων Ιωάννη Θρεψιάδη που την αναζήτησε- ο δικαστικός αντιπρόσωπος του ΕΛΑΣ : “Ηταν τόσο εξαντλημένη που δεν είχε πια την δύναμη ούτε να ξεψειριαστεί. Της βάλαμε δίπλα της μια νοσοκόμα, μια καλή αδελφή, που την φρόντιζε σαν παιδί της, μα δεν μπόρεσε να τη σώσει. Σε μια βιαστική επίπονη πορεία μας η Μπέρτα ξεψύχησε στον δρόμο”.

Ως γενική χρονολογία θανάτου δίνεται το 1943 και τόπος θανάτου της ο Παρνασσός. Αυτό ίσως λόγω της σχέσης της με τους Δελφούς, γιατί η αφήγηση των ανταρτών λέει για τα άγρια βουνά της Ευρυτανίας, δυτικά του Καρπενησίου και ανάμεσα στις κορυφές Αη-Θανάσης και Τσουγκάνα, εκεί όπου η Μπέρτα Γκράφ άφησε την τελευταία της πνοή.

*Σημ. Η αφήγηση της Α. Θρεψιάδη μιλά για 4 Αυγούστου ίσως απο λάθος. Το Καρπενήσι κάηκε για δεύτερη φορά απο τους κατακτητές στις 9 Αυγούστου 1944 – η πρώτη ήταν στις 7 Νοεμβρίου 1943- γι αυτό υπάρχει μια σχετική σύγχιση στην χρονολογία θανάτου της Γκράφ. Πότε εγκατέλειψε με τους αντάρτες την πόλη, τον Νοέμβριο του 43 (που έχουμε σαν έτος θανάτου), ή τον Αύγουστο του 44, όπως περιγράφεται;

- Ανακοίνωση του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού (αγνωστη ημερομηνία) :

“Πρωτοβουλία των Κυριών Θρεψιάδη και Βελουδίου και εν συνεργασία με τον ΕΕΣ, εζητήθη παρά του Δήμου Δελφών η απόδοσις της οφειλουμένης τιμής εις την ευγενή Ελβετίδα και έξοχον φιλλέληνα Μπέρταν Γκράφ. Ευρέθη η εικών αυτής ήτις θα αναρτηθεί εις τα γραφεία του Δήμου Δελφών και εδόθη εις μια των οδών της πόλεως το όνομά της. Υπο του συμβούλου του ΕΕΣ αρχιτέκτονος κυρίου Ιωάννου Αντωνιάδη εσχεδιάσθη αναμνηστική στήλη, εις την ανέγερσιν της οποίας θα συμβάλει και ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός”.

Τα Δελφικά Χρονικά ευχαριστούν :

• Για τις πληροφορίες, την Ασημούλα Λάππα και τον Τριάντη Αποστόλου, μαθητή της Γκράφ στην ζωγραφική και την σηροτροφία και κάτοχο ζεύγους λευκών κουνελιών.
• Τον Πάνο Βούζα για την παραχώρηση του αφιερώματος της Αντιγόνης Θρεψιάδη (Νέα Εστία, τεύχος 940, 1966).
• Τον Αντιδήμαρχο Λουκά Αναγνωστόπουλο και τον Πρόεδρο Λεωνίδα Σακελλαρίου για την παραχώρηση της φωτογραφίας απο το αρχείο της Τοπικής Κοινότητας Δελφών.