1864, ΑΝΑΦΟΡΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

ΕΚΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΦΟΡΟΥ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΕΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

Μια σημαντική αναφορά για τα αρχαιολογικά ευρήματα των Δελφών του 1864 -περίπου 30 χρόνια πριν την έναρξη των ανασκαφών- όπου αναφέρονται αρχαίες επιγραφές και άλλες λεπτομέρειες στην υπηρεσιακή γλώσσα της εποχής.

Πηγή : ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΤΟΥ ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ 

 

Προς τον Γεν. Έφορον των Αρχαιοτήτων

Αποσταλείς παρ’ υμών, Κ. Γεν. Έφορε, εις Δελφούς προς επιθεώρησιν και απαρίθμησιν των εσχάτως υπό των βροχών ανακαλυφθεισών αρχαιοτήτων, παρετήρησα τα επόμενα.

 

Των Δελφών υπέρκεινται αι Φαιδριάδες λεγόμεναι πέτραι, οι απότομοι υψηλοί εκείνοι βράχοι, οίτινες καθιστώσι το πολίχνιον τούτο έτι και νυν μαγευτικόν. Η μία των πλευρών των πετρών τούτων έχει διεύθυνσιν από Β. προς Ν. αποτελεί δε την κορυφήν την Υάμπειαν υπό των αρχαίων κληθείσαν, τανύν δε Φλεμπούκον, η άλλη έχει διεύθυνσιν, από Αν. προς Δ. εκλήθη δε αύτη υπό των αρχαίων Ναυπλία, υπό δε των νέων κατοίκων των Δελφών Ροδινή. Εκ της Υαμπείας εκρήμνιζον οι αρχαίοι τους ιεροσύλους, μεταμεληθέντες δε διά τον άδικον φόνον του Αισώπου, εκρήμνιζον αυτούς μετά ταύτα εκ της Ναυπλίας. 

 

Εις την ΒΑ πλευράν των πετρών τούτων, όπου η πλευρά της Ναυπλίας ενούται μετά της Υαμπείας, και αποτελείται η υψηλοτέρα κορυφή, σχηματίζεται ρεύμα εκ των υψών του οποίου εν καιρώ βροχής κρημνίζεται το ύδωρ ως από αρκετά υψηλού καταρράκτου, διήκει δε διά της οδού της φερούσης εις την κωμόπολιν διερχόμενον μέχρι του Πλείστου ποταμού. Εκ των πετρών τούτων αναβλύει και η περίφημος Κασταλία, προς υποδοχήν των υδάτων της οποίας ο βράχος ελαξεύθη εις ωραίαν τετράγωνον δεξαμενήν, εντός της οποίας κατέβαινον διά βαθμίδων εν τω βράχω λελαξευμένων διά να λουσθώσιν οι μέλλοντες να ερωτήσωσι το μαντείον.

 

Επί της από Αν. προς Δ. διευθυνομένης πλευράς των πετρών της Ναυπλίας υπήρχε ρεύμα, διά του οποίου, καθόσον οι κάτοικοι των Δελφών ενθυμούνται, ουδέποτε έρρεε το ύδωρ των βροχών, κατά τας παρελθούσας όμως έρρευσε τοσούτον ορμητικόν και άφθονον ύδωρ, ώστε ενωθέν μετά του άνωθεν της Δελφούσης (τανύν Κερνά) ρέοντος ρύακος, συμπαρέσυρεν άπειρον πλήθος μικρών λίθων, κατεκρήμνισεν αρκετούς των οικίσκων των Δελφών, και κατέστρεψε τους κήπους αυτών, και ταύτα μεν άνωθεν της οδού ανατολικώτερον της Κασσοτίδος, ήτις τανύν ρέει παρά τη εκκλησία του αγίου Νικολάου, όστις κείται, καθά οι αρχαιολόγοι παρεδέχθησαν, εγγυτάτω του ναού του Απόλλωνος. 

Εις δε το κάτωθεν της οδού μέρος το προς Ν. δηλ. εναπολειφθέντων δυστυχώς των λίθων εις το άνω, εν τοις ερειπίοις των οικιών, έσκαψε το έδαφος εις πολλά μέρη, εις βάθος δύο και τριών γαλλικών μέτρων, και έφερεν εις φως διαφόρους λίθους μεγάλους τετραγωνικούς, ων άλλοι μεν φαίνεται, ότι ανήκον εις το κρηπίδωμα του ναού, άλλοι δε το της οδού, και των εν τη θέσει, δι’ ης το ρεύμα διήλθε κειμένων θησαυρών, επειδή ερχόμενον εκ της Ναυπλίας ελικοειδώς μέχρι της θέσεως του ναού, εστράφη ολίγον ανατολικώτερον κάτωθεν της οδού, και διήλθεν ολίγα βήματα ανατολικώτερον των περισωθέντων λειψάνων του περιβόλου του ναού, εις ην θέσιν ανηγέρθη δυστυχώς από τινος χρόνου το δημοτικόν σχολείον, εις ένα των τοιχών του οποίου τον προς Αν. εύρον εντετοιχισμένην ωραιοτάτην πλάκα μερμαρίνην με ανθέμιον ερυθρόν γεγραμμένην.

 

 

 

Εκτός των τετραγώνων τούτων πετρών ανεφάνησαν και τινες πλάκες υμηττείου μαρμάρου μετά κυματίου, τμήματα Ιωνικών κιόνων, βεβαίως ανήκοντα εις τον ναόν, λίθος των εγχωρίων με επιγραφήν πραγματευομένην περί απελευθερώσεως δύο δούλων.

ΠΑΝΤΑ ΑΡΧΟΝΤΟΣ…ΙΑ ΤΟΥ ΕΥΑΝΓΕΛΟΥ ΒΟ[ΥΛΕΥΟΝΤΩΝ

ΔΩΡΟΥ ΤΟΥ ΔΩΡΟΘΕΟΥ ΣΩΣΤΡΑΤΟΥ ΤΟΥ ΔΙΟΝ[ΥΣΙΟΥ

ΟΣΕΜΑΟΑΙΣ, Σ.

Ν ΚΛΕΟΜΑΝΤΙΟΣ ΑΡΧΩΝΟΣ ΜΕΔΙΣΣΙΩΝΟΣ ΑΠΕΔΟΤΟ ΔΑΜΟΦΙΛΟΣ

ΙΔΙΑΙ ΒΟΥΛΗι ΤΩι ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΤΩι ΠΥΘΙΩι ΣΩΜΑΤΑ ΔΥΟ ΟΙΣ ΟΝΟΜΑΤΑ ΣΤΡ[Α

ΤΩ ΚΑΙ ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΟΙΚΟΓΕΝΗ ΤΙΜΑΣ ΑΡΓΥΡΙΟΥ ΜΝΑΝ ΔΕΚΑ ΚΑΙ ΤΑΝ ΤΙΜΑΝ

ΕΧΕΙ ΠΑΣΑΝ ΒΕΒΑΙΩΤΗΡ… ΑΚΑΘΩΣ ΕΠΙΣΤΕΥΣΑΝ

ΣΤΡΑΤΩ ΚΑΙ ΑΝΤΙΟΧΟΣ ΤΩι ΘΕΩι ΤΑΝ ΩΝΑΝ ΕΦΩΙΤΕ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ Ε

ΙΜΕΝ ΚΑΙ ΑΝΕΦΑΠΤΟΥΣ ΑΠΟ ΠΑΝΤΩΝ ΤΟΝ ΠΑΝΤΑ ΒΙΟΝ ΕΙΔΕ ΤΙΣ ΕΦΑΠΤΟ

ΑΥΤΩΝ ΕΠΙ ΚΑΤΑΔΟΥΛΙΣΜΩι ΚΥΡΙΟΣ ΕΣΤΩ Ο ΠΑΡΑΤΥΧΩΝ ΣΥΛΕΩ

ΝΩΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ[ΟΝΤΑΣ ΚΑΘΩΣ ΕΠΙΣΤΕΥΣΑΝ ΤΑΝ ΩΝΑΝ ΣΤΡΑΤΩ ΚΑΙ ΑΝΤΙΟΧΟΣ

ΕΟΝΤ[ΕΣ ΑΖΑΜΙΟΙ ΚΑΙ ΑΝΥΠΟΔΙΚΟΙ ΠΑΣΑΣ ΔΙΚΑΣ ΚΑΙ ΖΗΜΙΑΣ ΜΑΡΤΥΡΕΣ ΦΕΙΔΙΑΣ…ΡΥΝΙΚΟΣ ΕΧΕ[Κ]ΡΑΤΗΣ…

Τεμάχιον ετέρας αδιαγνώστου περιεχομένου διά τον μέγαν ακρωτηριασμόν, επειδή περιεσώθησαν μόνον τα στοιχεία

ΟΥΣΝΥ

ΛΙΤΟΙΣ

ΚΟΠΟ

Τεμάχιον τρίτης

ΟΝΟΣ

ΟΚΡΙΤΟΣ

τετάρτης

ΣΙΗΑ

ΡΜΟΣ

ΛΛΗΝΩ άτινα πάντα ευρίσκονται παρά τοις φύλαξι των αρχαιοτήτων.

πέμπτης

ΙΕΡΑ

ΘΙΩΙ 

ευρισκομένης εν τη οικία του Ματσάγκα, όστις εύρε και κεφαλήν Λέοντος υπερφυσικού μεγέθους, ανήκουσαν εις την υδρορροήν οικοδομήματος τινος, ζωηράν και εργασίας ωραίας, και τμήμα ετέρας επιγραφής, το οποίον παρ’ αυτού ηγόρασα αντί μικρού τιμήματος.

ΑΑ Μ

ΕΙΚΟΣΙ ΟΕΡΣΠ

Μ]ΕΝΕΔΗΜΟΣ ΕΡΕΤΡΙΕΥΣ

Ο ΚΡΙΤΟΣ ΕΡΕΤΡΙΕΥΣ

ΣΑΝΕΔΕΔΙΚΑΣΤΟ

Α ΠΟΟΟΔΩΝ

                 ΟΣ

Γυνή τις εύρε σφραγίδα εξ οπτής γης επιμήκη (0,4) με την επιγραφήν ΕΑΚΚΑΙΔ-

Εκτός τούτων ευρέθη μικρόν Ιώνιον κιονόκρανον, και κύων καθήμενος, του οποίου όμως λείπει η κεφαλή και το δεξιόν μέρος του τραχήλου, ωραίας εργασίας, αμφότερα τα αντικείμενα ταύτα ευρίσκονται παρά τοις φύλαξι των αρχαιοτήτων μετ’ άλλων προ πολλού ανευρεθέντων ποικίλων τεμαχίων, ωραία αρχαϊκή κεφαλή αθλητού τινος πιθανώς, ικανώς όμως ηκρωτηριασμένη, ην μετέφερον διά το κεντρικόν μουσείον, ημίσεια κεφαλή αγριοχοίρου, ην αντί μικρού τιμήματος ηγόρασα από γραίαν τινά.

 

Μετά της μεγαλειτέρας μου θλίψεως αναφέρω, ότι το αυτό ρεύμα έφερε μεν εις φως πρώτον, εις ην θέσιν και ανωτέρω ανέφερον, απέναντι δηλ. του σχολείου στρώμα πλακών μαρμαρίνων ευμεγέθων, ολίγα δε βήματα κατωτέρω προς Ν. άλλο στρώμα πλακών ρομβοειδών μικρών λευκού και φαιού εναλλάξ μαρμάρου στιλπνοτάτου και ωραιοτάτου, αμφότερα όμως ηφάνισαν ολοτελώς οι κάτοχοι των αγρών, εν οις ανεφάνησαν, ο Δ. Λ. το δεύτερον, και ο Α. Λ. η Μαντζούφας το πρώτον. Εγώ μόλις ηδυνήθην να ανεύρω την θέσιν αυτών, και τεμάχια των συντριβεισών πλακών του δευτέρου, άνωθεν είχον σπείρει οι βέβηλοι ούτοι κριθήν. 

 

Επειδή δε ενταύθα περί καταστροφής ο λόγος, ας μοι συγχωρηθή να αναφέρω, ότι αθλιεστέρους ανθρώπους και αναισθητοτέρους της δόξης των προγόνων των από τους κατοίκους των Δελφών η φύσις δεν θα εγέννησε. Την ωραίαν Κασταλίαν, εξ ης αρδεύονται, καίτοι προ ολίγων ετών καθαρισθείσαν δημοσία δαπάνη, παραγέμισαν αύθις με τας ιδίας αυτών κόπρους. Το προ ολίγων ετών υπό των μελών της Γαλλικής ακαδημίας ανασκαφέν εξωτερικόν κρηπίδωμα του ναού του Απόλλωνος, το πλήρες επιγραφών, μετέβαλον εις κοπρώνα και αχύρων, ώστε μόλις δύναται τις να πλησιάση το μέρος αυτό, αφήρεσαν προς τούτοις πάντας τους διά της ανασκαφής ανευρεθέντας λίθους, και μεγάλα αρχιτεκτονικά τεμάχια. Την ωραιοτάτην μαρμάρινον σαρκοφάγον, εν ηπαρίστατο η θήρα του καλυδωνίου κάπρου έθραυσεν ο ιδιοκτήτης του αγρού, εν ω έκειτο, διά να μη καταπατήται ο αγρός του, αν και η σαρκοφάγος κείται εις το άκρον αυτού. 

 

Ωραιότατον τι ανάγλυφον εύρον συντετριμμένον εις το άνω μέρος του μετοχίου της μονής Ιερουσαλήμ, αρκετά όμως μακράν εις το ύψος λόφου τινος, το ανάγλυφον τούτο, παριστών πιθανώς άνδρα πολεμιστήν, περιεσώθη από των γονάτων. Όσα ενταύθα αναφέρω ανήκουσιν εις τας τελευταίας καταστροφάς αι προγενέστεραι είναι και περισσότεραι και σημαντικώτεραι. Διά ταύτα νομίζω, ότι είναι ανάγκη η κυβέρνησις να λάβη σύντονον πρόνοιαν διά τας εν τοις Δελφοίς υπαρχούσας αρχαιότητας, μεταξύ των οποίων είναι ελπίς να ανακαλυφθώσι σημαντικώταται, αν δεν επιθυμή να καταστραφώσι με τον καιρόν άπασαι, αφού μάλιστα οι πλείστοι των κατοίκων έχουσι την επιθυμίαν να παραχωρήσωσιν επί εκτιμήσει τας ιδιοκτησίας αυτών εις το έθνος, ανταλλάσσοντες αυτάς με κτήματά του κείμενα εις την Ιτέαν, όπου επιθυμούσι να μετοικήσωσιν, ιδίως δε με τον ελαιώνα, όστις ως φθαρτόν εθνικόν κτήμα πρόκειται να πωληθή. Είναι απόλυτος ανάγκη, νομίζω, να προβή η κυβέρνησις εις το μέτρον τούτο, επειδή αι πλείσται των αρχαιοτήτων και αι σημαντικώτεραι κείνται υπό τας οικίας, τας εν τω μέσω της κωμοπόλεως κειμένας.

 

 

Υπολείπεταί μοι να προσθέσω, ότι άλλο ρεύμα ανεκάλυψε κάτωθεν του σταδίου μίαν των παραστάδων της μέσης θύρας αυτού, έχουσαν ύψος περί τα 3 γαλλικά μέτρα, έτι δε κατωτέρω ικανάς των καταπεσουσών εδρών εκ λίθου εγχωρίου, υδραγωγείον ρωμαϊκής εποχής, και ικανάς μεταγενεστέρας οικοδομάς μεταξύ της Πυλαίας και της κωμοπόλεως.

 

Εν τη κεντρική οδώ τη εν τω μέσω της κωμοπόλεως (από Αν. προς Δ.) εύρον πλάκα ευμεγέθη, ήτις ήτο εντετοιχισμένη εις τινα των οικιών, προ τινος δε αποσπασθείσα έχει την επομένην επιγραφήν

ΑΤΡΥΛΙΟΝ ΔΙΛ

ΒΙΒΛΙΟΝ ΣΟΦΙΣΤΗ

ΔΕΛΦΟΝ ΠΟΛΕΙΤΗΑ

…. ΟΗΟΑΝ ΤΕΙΜΗΣΑ

Μ…ΙΝΤΕ.

Επί δε του τοίχου του κλιβάνου του Πιτόγιαννη εύρον εντετοιχισμένην ανάστροφα την κάτωθι επιγραφήν, ην μετά μεγίστου κόπου ηδυνήθην να αντιγράψω, επειδή ο καλός ούτος κύριος την είχεν αλείψει με κόπρον.

ΥΠΕΙΟΜΟΝΟΟΣ ΔΕΛΦΩΝ

…ΔΗΟΝ ΟΝΚΟΝΗΣΕΦ

ΣΩΣΗΙΑΡΟΝ ΔΕΛΦΟΣΕ

ΛΗΜΕΝΟΣ ΤΗ ΠΟΛΕΙ ΕΚ

ΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΙ ΠΥΘΙΩ

 

Ικανά τμήματα αρχαιοτήτων υπάρχουσιν εν τω παρεκκλησίω του μετοχίου της μονής Ιερουσαλήμ, μεταξύ των οποίων διακρίνεται διά την τέχνην του ανάγλυφον παριστάνων γυναίκα ενδεδυμένην χιτώνα και ιμάτιον, της οποίας όμως λείπει η κεφαλή, αμφότεραι δε αι χείρες προς τα εμπρός παρατεταμέναι φαίνεται, ότι ετοποθέτουν τι, απαρίθμησα και κατέγραψα αυτά, τινά δε των μικροτέρων έλαβον μετ’ εμαυτού, διά να μη λάβωσι την τύχην πολλών άλλων. Δύο μεγάλα ανάγλυφα υπάρχουσιν εντός της αυλής του μετοχίου, το εν παρίστησι τέθριππον, το δε άλλο των υπαλλήλων του ναού τινα, οίτινες εκαλούντο Όσιοι.

 

Διά το κεντρικόν μουσείον μετέφερον εκείθεν

1) Την άνω μνησθείσαν κεφαλήν.

2) Κεφαλήν μικράν Πανός.

3) Αγαλμάτιον Σειληνού τέχνης καλής, ούτινος είναι τεθραυσμένα τα κάτω άκρα από της κοιλίας.

4) Κορμόν παιδός τέχνης καλής.

5) Τεμάχιον αγαλματίου παιδός από της κοιλίας, λείπει ο δεξιός πους, ο δε αριστερός από του μηρού.

6) Τεμάχιον αρχιτεκτονικόν μετ’ ανθεμίου και λεσβίου αστραγάλου.

7) Μικρόν τεμάχιον επιγραφής.

8) Δύο μικρά τεμάχια ίσως κεφαλής και ποδός.

9) Την κεφαλήν του αγριοχοίρου και την άνω μνησθείσαν επιγραφήν, άτινα ηγόρασα.

Η δε ακηδία, την οποίαν αι διοικητικαί αρχαί Παρνασσίδος δεικνύουσι διά την διατήρησιν των αρχαιοτήτων δεν έχει όρια, αρκεί μόνον να είπω, ότι καίτοι πέντε όλας ημέρας διαμείνας εις Δελφούς, δεν ηδυνήθην να ανεύρω τον πάρεδρον αυτών, όστις ως μυλωθρός κατεγίνετο μακράν της κωμοπόλεως εις το έργον του, ο Δήμαρχος Κρίσσης ανήρ ομοίας τάξεως ησχολείτο εις τας αμπέλους του, ο Έπαρχος Παρνασσίδος ολίγον φροντίζει διά τας αρχαιότητας, αντικείμενα άψυχα δι’ αυτόν. Προς όλους έγραψα να λάβωσι πρόνοιαν περί της καθαρίσεως των μεμολυσμένων μερών, και καταδίωξιν των βεβήλων, ουδείς όμως ενόσω διέμενα εκεί ενήργησέ τι.

 

Αθήνησι 18 Δεκεμβρίου 1864.

 

Υποσημειούμαι ευσεβάστως

Ο Έφορος των Αρχαιοτήτων κλ.

Σ. ΛΟΓΙΩΤΑΤΙΔΗΣ